TLS در مقابل SSL — تفاوت‌ها، تاریخچه و اهمیت امنیت وب

SSL چیست؟

SSL یا Secure Sockets Layer یک پروتکل رمزنگاری است که برای ایجاد یک اتصال امن (Encrypted Connection) بین کلاینت—معمولاً مرورگر—و سرور طراحی شده است. هدف اصلی SSL این است که داده‌هایی که در اینترنت بین کاربر و سرور رد و بدل می‌شود، توسط اشخاص ثالث قابل خواندن یا دستکاری نباشد.

اما برای درک بهتر SSL، لازم است ساختار و نحوه عملکرد آن را دقیق‌تر بشناسیم.

۱. SSL در چه لایه‌ای از شبکه کار می‌کند؟

SSL در لایه Session (جلسه) بین لایه‌های Application و Transport در مدل OSI کار می‌کند.

یعنی SSL مستقیماً پروتکل‌هایی مثل HTTP را امن می‌کند و نسخه امن آن‌ها را ایجاد می‌کند، مثل:

• HTTP → HTTPS

• SMTP → SMTPS

• FTP → FTPS

این یعنی SSL در قلب ارتباط شبکه قرار دارد و با پروتکل‌های مختلف قابل استفاده است.

۲. SSL چگونه داده‌ها را امن می‌کند؟ (توضیح تخصصی)

SSL از سه ستون مهم امنیتی استفاده می‌کند:

۱. احراز هویت (Authentication)

با استفاده از گواهی SSL که شامل کلید عمومی (Public Key) است، مرورگر می‌تواند مطمئن شود در حال ارتباط با سرور واقعی است، نه یک سرور جعلی.

۲. رمزنگاری (Encryption)

تمام داده‌ها بین مرورگر و سرور رمز می‌شوند تا:

• کسی نتواند محتوای آن‌ها را بخواند (Confidentiality)

• محتوا در طول مسیر تغییر نکند (Integrity)

۳. تبادل کلید (Key Exchange)

SSL از الگوریتم‌های رمزنگاری نامتقارن برای تبادل کلید استفاده می‌کند، مثلاً:

• RSA

• Diffie–Hellman

• Elliptic Curve Cryptography (ECC)

پس از تبادل امن کلید، ارتباط به رمزنگاری متقارن (Symmetric Encryption) با سرعت بالا سوئیچ می‌شود (مثلاً AES-128 یا AES-256).

۳. SSL Handshake چیست؟ (به‌صورت تخصصی و ساده)

SSL Handshake فرآیندی است که در آن:

1. مرورگر به سرور می‌گوید چه نسخه‌ای از SSL و چه cipher suiteهایی را پشتیبانی می‌کند.

2. سرور گواهی SSL را ارسال می‌کند.

3. مرورگر گواهی را اعتبارسنجی می‌کند (CA / تاریخ / دامنه).

4. مرورگر یک کلید جلسه (Session Key) تولید و رمز می‌کند.

5. هر دو طرف از این کلید برای رمزنگاری سریع و امن استفاده می‌کنند.

این فرآیند پایه امنیت HTTPS و همه ارتباطات امن وب است.

۴. چرا SSL دیگر توصیه نمی‌شود؟

SSL چندین مشکل بزرگ دارد:

الگوریتم‌های رمزنگاری قدیمی و آسیب‌پذیر

RC4، 3DES، MD5 و SHA-1 دیگر امن نیستند.

حملات معتبر علیه SSL

SSL در برابر حملات مستند‌شده مانند:

• POODLE

• BEAST

• DROWN

• Heartbleed (برای OpenSSL)

آسیب‌پذیر است.

نسخه‌های SSL کاملاً منسوخ شده‌اند

• SSL 1.0—هرگز منتشر نشد

• SSL 2.0—ناامن و منسوخ

• SSL 3.0—غیرفعال توسط همه مرورگرها

به همین دلیل TLS جایگزین SSL شده است.

۵. پس چرا هنوز می‌گوییم “SSL Certificate”؟

با این‌که پروتکل SSL منسوخ شده، اصطلاح SSL Certificate هنوز استفاده می‌شود چون:

• نام تجاری جا افتاده

• کاربران عادت کرده‌اند

• گواهی‌ها برای TLS نصب می‌شوند اما نامشان SSL باقی مانده

یعنی وقتی گواهی SSL می‌خرید، در واقع برای TLS 1.2 یا TLS 1.3 استفاده می‌شود.

چرا TLS آمد؟ و TLS چیست؟

پروتکل TLS (Transport Layer Security) نسل جدید و تکامل‌یافته‌ی SSL است که با هدف رفع ضعف‌های امنیتی نسخه‌های قدیمی SSL و ارائه‌ی یک استاندارد مدرن‌تر برای ارتباطات امن طراحی شد.

در زمان استفاده گسترده از SSL 2.0 و SSL 3.0، مشکلات جدی امنیتی شناسایی شد؛ از جمله:

• آسیب‌پذیری در برابر حملات رمزنگاری‌شکنی (مثل POODLE در SSL 3.0)

• ضعف در الگوریتم‌های رمزنگاری قدیمی مثل RC4

• عدم پشتیبانی مناسب از تبادل کلیدهای امن

• ساختارهای رمزنگاری آسیب‌پذیر و نبود Forward Secrecy

به دلیل همین مشکلات، تیم IETF تصمیم گرفت به‌جای بهبود مستمر SSL، نسل کاملاً جدیدی از پروتکل امنیتی را ارائه دهد. نتیجه، انتشار TLS 1.0 در سال 1999 بود.

TLS چیست؟

TLS یک پروتکل رمزنگاری استاندارد برای ایجاد ارتباط امن در شبکه است که بین لایه‌ی انتقال (Transport) و لایه‌ی اپلیکیشن (Application) قرار می‌گیرد.

این پروتکل هنگام اتصال بین کلاینت و سرور، موارد زیر را تضمین می‌کند:

1. Confidentiality – محرمانگی داده

تمام داده‌ها قبل از ارسال رمزگذاری می‌شوند تا در صورت شنود (sniffing)، قابل خواندن نباشند.
TLS از الگوریتم‌های رمزنگاری مدرن مانند AES پشتیبانی می‌کند.

2. Integrity – یکپارچگی داده

به کمک HMAC، TLS تضمین می‌کند که هیچ مهاجمی نمی‌تواند داده را در مسیر تغییر دهد بدون اینکه کلاینت متوجه شود.

3. Authentication – احراز هویت

TLS از گواهی‌نامه‌های دیجیتال (X.509 certificates) برای احراز هویت سرور و در صورت نیاز، کلاینت استفاده می‌کند.

چه چیزی TLS را از SSL متمایز می‌کند؟

1. استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری امن‌تر

TLS الگوریتم‌های ضعیف SSL را کنار گذاشته و مجموعه‌ای از cipher suiteهای مدرن و قابل اطمینان را جایگزین کرده است.

2. پشتیبانی از Forward Secrecy

TLS 1.2 و TLS 1.3 به‌ویژه با استفاده از ECDHE امکان Forward Secrecy را فراهم می‌کنند.
این یعنی حتی اگر کلید خصوصی سرور در آینده لو برود، مهاجم نمی‌تواند تاریخچه‌ی ترافیک قدیمی را رمزگشایی کند.

3. Handshake سریع‌تر و امن‌تر

به‌ویژه در TLS 1.3 که فرآیند Handshake بسیار ساده‌تر و سریع‌تر شده است (کاهش به 1 RTT و حتی 0-RTT در برخی موارد).

4. رفع کامل آسیب‌پذیری‌های SSL

TLS نسخه‌ی تکامل‌یافته و امن SSL است و نسخه‌های SSL عملاً امروزه deprecated محسوب می‌شوند.

تفاوت‌های فنی مهم بین SSL و TLS

مزایا و قابلیت‌های TLS در دنیای امروز وب

1. امنیت بالا و مقاومت در برابر حملات مدرن: TLS با رمزنگاری قوی و الگوریتم‌های به‌روز، از شنود، تزریق و تغییر داده‌ها جلوگیری می‌کند.

2. سرعت و کارایی بهتر: به‌خصوص در TLS 1.3، ارتباط امن سریع‌تر برقرار می‌شود و latency کمتر است.

3. پشتیبانی از HTTPS و امنیت وب سایت‌ها: امروزه همه وب‌سایت‌های مدرن برای انتقال امن داده از TLS استفاده می‌کنند.

4. سازگاری با استانداردهای فعلی وب: TLS با HTTP/2، TLS 1.3، مرورگرهای جدید و سرویس‌های ابری همخوانی دارد.

5. اعتبار و اعتماد کاربران: استفاده از TLS و HTTPS باعث اعتماد کاربران و موتورهای جستجو می‌شود و امنیت داده‌های حساس (مثل پرداخت، ورود، فرم‌ها) را تأمین می‌کند.

چرا هنوز بعضی‌ها از لفظ “گواهی SSL” استفاده می‌کنند؟

حتی اگر از TLS استفاده شود، اصطلاح “گواهی SSL” به‌عنوان نام رایج برای همان گواهی به کار می‌رود. این صرفاً به دلیل عادت و سابقه تاریخی است؛ عملاً پروتکل‌ مدرن و امنیتی بکاررفته، TLS است.

بنابراین وقتی می‌گوییم “SSL certificate”، مقصود معمولاً همان گواهی‌ای است که برای TLS صادر می‌شود.

نتیجه‌گیری — TLS انتخاب استاندارد و امن برای وب امروز است

با توجه به تحولات امنیتی، حملات پیچیده، نیاز به سرعت و کارایی و استانداردهای مدرن وب، TLS به‌عنوان جانشین SSL شناخته شده است. اگر سایت یا سروری دارید، حتما TLS — ترجیحاً نسخه ۱.۲ یا ۱.۳ — را فعال کنید. با این کار:

• امنیت داده‌های کاربران تضمین می‌شود

• سازگاری با مرورگرها و استانداردها حفظ می‌شود

• عملکرد ارتباط سریع‌تر و کاراتر می‌شود

و خلاصه اینکه، TLS امروز پایه و ستون اصلی امنیت ارتباطات وب است.